Steeds meer kritiek op toezicht door politiedrones; België start privacyonderzoek

De inzet van politiedrones om te handhaven op coronamaatregelen of toezicht te houden op demonstraties roept steeds meer weerstand op. Volgens privacydeskundigen neemt het risico op inbreuk van de privacy toe. In België heeft de minister van Justitie zelfs protest aangetekend tegen het voornemen van de politie om door middel van drones toezicht te houden op het naleven van coronamaatregelen tijdens oud&nieuw.

Drones voor politietaken

Steeds vaker worden drones ingezet voor uiteenlopende politietaken. Vanuit de lucht krijg je immers snel een totaalbeeld, en krijg je veel beter overzicht dan mogelijk is vanaf de grond. Denk aan verkeersongevallenanalyse en het opsporen van vermiste personen met behulp van een warmtebeeldcamera. Daar komt bij dat de inzet van drones vele malen goedkoper is dan het inroepen van een helikopter. Niet zo vreemd dus dat de Nederlandse politie van plan is om de dronevloot flink uit te breiden, en ook in België grijpt de politie steeds vaker naar drones.

Maar de inzet van drones blijft niet beperkt tot het opsporen van personen of het doen van onderzoek. Ook op het vlak van toezicht, crowd control en handhaving maakt de politie steeds vaker gebruik van drones. Zo werden afgelopen jaar op diverse locaties drones ingezet om in de gaten te houden of mensen wel voldoende afstand van elkaar hielden. En daar bleef het niet bij: Er werden zelfs drones met luidsprekers de lucht ingestuurd om op afstand mensen vermanend te kunnen toespreken. Dit gebeurde recentelijk nog tijdens Black Friday, boven het winkelend publiek in Rotterdam.

‘Beter evenwicht nodig’

Her en der klinkt er echter steeds meer kritiek op de inzet van drones voor toezicht op burgers. In België heeft minister van Justitie Vincent Van Quickeborne zelfs een stokje gestoken voor het plan van de politie in Belgisch-Limburg om tijdens de jaarwisseling politiedrones met warmtebeeldcamera’s in te zetten om op de coronamaatregelen en het vuurwerkverbod te handhaven. Daarbij zouden ook woningen in de gaten gehouden worden. Het plan leidde tot veel commotie en er is zelfs een privacyonderzoek ingesteld.

In De Standaard licht Van Quickeborne zijn standpunt toe: “Ik ben een voorstander van technologie en vind dat de politie moderne technologie moet kunnen inzetten. Maar het mag niet in strijd zijn met de rechtsstaat. Net als het huis is de tuin onschendbaar. Drones met warmtesensoren inzetten om drugslabs op te sporen, kan perfect. Maar het is iets heel anders dan ze als algemeen middel gebruiken bij de ordehandhaving van de coronamaatregelen.”

Inmiddels heeft de minister een brief rondgestuurd waarin hij zijn standpunt verder toelicht. Concreet verzet Van Quickenborne zich tegen de ‘sleepnettechniek’ waarbij drones op zoek gaan naar potentiële overtredingen. “Omdat daarbij niet alleen publieke ruimtes maar ook tuinen en woningen in beeld komen. Dat is veel te disproportioneel”, stelt de minister. “Er moet een beter evenwicht komen tussen privacy en handhaving.”

‘Dit hoort thuis in China’

Ook de Belgische privacyjurist Matthias Dobbelaere-Welvaert snapt het ongenoegen wel. In het webmagazine Doorbraak zegt hij: “Ik heb er alle begrip voor dat de mensen zich kapot ergeren aan deze praktijken. Ze nemen hier zeer terecht aanstoot aan. Dit hoort niet thuis in een democratie. Dit hoort thuis in China, en laten we het daar maar houden.”

De jurist raadt echter af om als burger het heft in eigen hand te nemen. “Er op schieten moet ik als jurist ten stelligste afraden. Het vernietigen van politiemateriaal is een ernstig vergrijp. Je kan er wel een wc-rol naar werpen, maar het beste wat je kan doen is het overvliegen filmen en daarna klacht gaan neerleggen omdat de drone over je privé-eigendom gevlogen heeft. Dat is de langste en de saaiste weg, maar ook de verstandigste en de meest veilige.”

Privacyinbreuk wordt ernstiger

Ook in Nederland stuit de inzet van politiedrones voor toezicht en handhaving steeds meer experts tegen de borst. In dagblad Trouw stelt hoogleraar recht en samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen Jan Brouwer dat het gebruik van drones door de politie niet goed is geregeld in de wet. “Cameratoezicht, ook met drones, moeten we in de wet goed regelen. Inclusief precieze voorwaarden waaronder dat mag en kan.”

Bart Schermer, universitair hoofddocent privacyrecht in Leiden, stelt in diezelfde krant dat het risico op inbreuk van de privacy toeneemt, naarmate de politie de drones vaker gaat inzetten. “Als je die drones stelselmatiger inzet, wordt de inbreuk ernstiger. Ook al slaat de politie de beelden niet op, de aard van het toezicht is anders dan een agent die op straat loopt. Je ziet de agent niet meer en diegene kan jou in de hele publieke ruimte volgen.”

‘Niet licht ingezet’

Naar aanleiding van vragen van Dronewatch over de inzet van een drone boven het centrum van Rotterdam zegt Algemeen commandant Bevolkingszorg Paul Brinkman het volgende: “Tijdens Black Friday is de drone ingezet vanuit politiebevoegdheid op basis van openbare orde en veiligheid. [..] Tijdens deze samenloop zijn er mensen bevangen door de drukte en is de sfeer omgeslagen tot een openbaar orde vraagstuk. De drone is een instrument wat niet licht wordt ingezet maar pas na een flink aantal andere interventies, zoals extra BOA’s, extra politie, en beperken toegangsstromen.”

Drones zijn een bijzonder handig hulpmiddel bij allerlei aspecten van het politiewerk. In deze coronatijd zet @PolitieLE drones in om mensen te herinneren aan de maatregelen. Dat er dan vaak een duimpje omhoog gaat, zoals Tjeerd hier vertelt, is mooi om te zien. pic.twitter.com/tQNd2TDNMf

— Ferd Grapperhaus (@ferdgrapperhaus) May 28, 2020