Kamikazedrones: wat zijn het? Hoe werken ze? Wat valt er tegen te doen?

In de afgelopen dagen zijn verschillende steden in Oekraïne onder vuur genomen, niet alleen met raketaanvallen, maar ook met zogenaamde kamikazedrones, ook wel suicide drones of loitering munition genoemd. Ook de Oekraïense strijdkrachten maken volop gebruik van kamikazedrones in hun strijd tegen de Russen. Maar wat zijn het eigenlijk? Hoe werken kamikazedrones? Wie levert ze? En wat valt er tegen te doen?

Drones op het strijdtoneel

Dat drones op allerlei manieren worden ingezet tijdens de strijd in Oekraïne mag geen verrassing meer heten. Binnen enkele dagen na de start van de Russische invasies bleken doodgewone cameradrones een ideaal hulpmiddel te zijn voor het vergaren van informatie over vijandelijke posities en het richten van de artillerie. Binnen de kortste keren werden er vanuit het buitenland honderden drones gedoneerd, onder andere door de Nederlandse actiegroep Eyes on Ukraine.

Daarnaast maken de Oekraïense strijdkrachten volop gebruik van bewapende drones, waaronder de door Turkije geleverde Bayrakters. Dat zijn fixed-wing drones met een vliegbereik van een paar honderd kilometer, geschikt om op afstand granaten of lasergeleide bommen af te werpen. Verder worden ook zelfbouwdrones en commercieel verkrijgbare drones – vaak afkomstig van DJI – gebruikt om explosieven te droppen.

De afgelopen dagen is een heel ander soort drone volop in het nieuws gekomen: de kamikazedrone. Deze worden niet alleen door het Oekraïense leger ingezet, maar in toenemende mate ook door de Russen. Sinds de aanval op de Krimbrug liggen verschillende steden in Oekraïne hevig onder vuur, waaronder Kiev. Daarbij zet het Russische leger naast raketten ook kamikazedrones in, naar verluidt geleverd door Iran. Maar wat zijn kamikazedrones? Hoe werken ze? Wat valt er tegen te doen?

Wat is een kamikazedrone?

Een kamikazedrone is een drone die al dan niet volledig automatisch een explosief tot ontploffing brengt bij een vijandelijk doel en daarbij zelf vernietigd wordt. Dat is meteen ook het belangrijkste verschil met een bewapende drone, die na het droppen van een granaat of lasergeleide raket terugkeert en hergebruikt kan worden om een volgende missie uit te voeren.

Het feit dat de drones op het moment van aankomst verloren gaan, doet denken aan de de Japanse kamikazepiloten die tijdens WW2 zelfmoordmissies uitvoerden met vliegtuigen vol explosieven. Vandaar de aanduiding ‘kamikazedrones’. (Letterlijk betekent het Japanse woord Kamikaze ‘goddelijke wind’.)

Kamikazedrones zijn er in allerlei soorten en maten. Van zeer kleine en wendbare zelfgebouwde en op afstand bestuurde racedrones waarmee doelen op zichtafstand kunnen worden geraakt tot en met militaire kamikazedrones die lange afstanden kunnen afleggen en zelfstandig een voorgeprogrammeerde route volgen.

Over het algemeen zijn kamikazedrones niet duur in de aanschaf. Ze kunnen ook eenvoudig zelf worden gebouwd op basis van commercieel verkrijgbare onderdelen. Dat maakt ze een interessant alternatief voor (veel duurdere) kruisraketten. Bovendien is er weinig tot geen specifieke kennis of militaire capaciteit nodig om ze in te zetten.

Hoe werkt een kamikazedrone?

Een kamikazedrone is qua werking vergelijkbaar met een gewone multirotor of fixed-wing drone. Het enige verschil is dat een kamikazedrone een explosief aan boord heeft, welke automatisch tot ontploffing komt op het moment van inslag.

De allerkleinste kamikazedrones beschikken niet over een automatisch geleidingssysteem en worden handmatig bestuurd door een piloot met een videobril op, net zoals een FPV racedrone. Grotere toestellen beschikken over GPS voor de navigatie. De motoren worden soms elektrisch, soms met brandstof aangedreven. De meest geavanceerde kamikazedrones zijn niet afhankelijk van GPS en kunnen hun positie afleiden door middel van camera’s die tijdens de vlucht opnames maken van de grond en deze vergelijken met satellietbeelden in het geheugen.

Het bereik van een kamikazedrone varieert van een paar honderd meter tot en met honderden of zelfs duizenden kilometers. Sommige kamikazedrones worden door een piloot bestuurd, maar in de meeste gevallen is er sprake van een rudimentaire autopilot, die de drone door middel van waypoints naar het doel navigeert. Eenmaal onderweg is zo’n drone in principe niet meer te stoppen, tenzij er op afstand een ‘abort’ signaal gegeven kan worden.

Hoeveel schade kan een kamikazedrone aanbrengen?

De schade die een kamikazedrone kan aanbrengen is evenredig aan de hoeveelheid explosieven die de drone kan vervoeren (payload). Een kleine FPV drone kan maximaal een paar honderd gram aan explosieven vervoeren, hooguit voldoende om op korte afstand een aantal personen te verwonden of doden. Maar omdat dergelijke drones zo wendbaar zijn kunnen ze door een geoefende piloot zelfs door een open raampje of openstaande deur naar binnen worden gevlogen.

Een militaire fixed-wing kamikazedrone kan een paar kilo tot enkele tientallen kilogrammen aan explosieven tot ontploffing brengen, voldoende om gebouwen of infrastructuur te beschadigen. Mede om die reden zijn dergelijke kamikazedrones snel populair aan het worden bij Russische strijdkrachten. De recente aanvallen op doelen in Kiev bijvoorbeeld werden voor een groot deel uitgevoerd met kamikazedrones.

Wat voor kamikazedrones zijn er te koop?

De Russen zetten momenteel vooral kamikazedrones van Iraanse makelij in. Het gaat daarbij om de Shahed 136, met een gewicht van zo’n 200 kilo, een lengte van ongeveer 3,5 meter lang en een spanwijdte van 2,5 meter. De drone kan vanaf een mobiele lanceerinstallatie op een truck worden gelanceerd.

Het bereik van de Shahed bedraagt rond de duizend kilometer en de topsnelheid is ca. 185 km/uur. De drone kost zo’n 20.000 dollar en werd in september voor het eerst ingezet om doelen in Oekraïne te raken. Ook bij de recente aanvallen op steden en energiecentrales werd er gebruik gemaakt van de Shahed 136. Dit type drone wordt aangedreven door een luchtgekoelde benzinemotor en klinkt daardoor als een ‘overvliegende brommer’.

Ook het Oekraïense leger maakt gebruik van kamikazedrones in hun strijd tegen de Russen. Het gaat daarbij onder andere om de RAM II, die ontwikkeld werd door verschillende Oekraïense bedrijven. Het toestel kan tot 3 kg aan explosieven vervoeren en heeft een bereik tot 30 km. Verder is er bewijs dat Oekraïense legereenheden gebruik maken van kleine zelfgebouwde racedrones.

Daarnaast zet Oekraïne verschillende modellen van de Switchblade in, geleverd door het Amerikaanse bedrij AeroVironment: dit zijn kleine kamikazedrones met een bereik tussen de 10 en 30 km. Enigszins vergelijkbaar zijn de Phoenix Ghost drones die eveneens door de VS zijn geleverd. Dit type drone kan enkele uren rondom een doel cirkelen alvorens tot de aanval over te gaan.

Wat valt er tegen kamikazedrones te doen?

Hoe kun je je beschermen tegen een aanval met een kamikazedrone? Er zijn hiervoor verschillende mogelijkheden, afhankelijk van het type drone en de wijze van besturing.

Tegen de allerkleinste kamikazedrones, bestuurd door menselijke piloten, valt misschien nog het minste te doen. De drones kunnen op ieder moment en op elke denkbare locatie opduiken (mits de aanvallende partij relatief dichtbij de vijandelijke positie kan komen) en treffen hun doel binnen een paar seconden na opstijgen. Er is geen sprake van GPS. Hooguit kan de radioverbinding verstoord worden, maar dan moet er wel net toevallig een jammer (stoorzender) voorhanden zijn. Dit soort drones zijn vooral geschikt voor guerrillatactieken en niet zozeer inzetbaar voor grootschalige destructie.

De grotere militaire kamikazedrones, zoals de Iraanse Shahed 136, kunnen met traditionele luchtafweersystemen uit de lucht worden geschoten. Vanwege hun afhankelijkheid van GPS is ook jamming een effectieve methode om dergelijke drones van koers te krijgen, met als nadeel dat de drone dan alsnog ongecontroleerd een ander doel kan treffen. Het probleem is alleen dat je van tevoren niet weet welke routes de drones volgen en ook valt er weinig te doen tegen aanvallen met meerdere, gelijktijdig vliegende drones.

Nieuwere en snellere militaire kamikazedrones zijn nog lastiger te stoppen. Niet alleen is er vaak weinig tijd om tegenmaatregelen te nemen, ook zijn sommige kamikazedrones geheel autonoom en niet afhankelijk van GPS of radiosignalen voor de besturing. Er zijn weliswaar laserwapens in ontwikkeling die drones onschadelijk of onbestuurbaar kunnen maken, maar die techniek is nog lang niet breed voorhanden en is bovendien zeer gespecialiseerd en kostbaar.

Andere anti-drone maatregelen zijn vangnetten die vanaf de grond of zelfs vanuit een drone worden afgeschoten. Maar het bereik van dergelijk systemen is niet groot en ze moeten net toevallig aanwezig zijn bij de doelen die onder vuur worden genomen. Er bestaan ook speciale richtsystemen voor geweren, zodat daarmee nabijvliegende drones geraakt kunnen worden. Nadeel is wederom dat een door een kogel geraakte kamikazedrone afdwaalt en dan alsnog elders schade aanricht.

Wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van kamikazedrones?

Drones worden steeds geavanceerder en dat geldt dus ook voor kamikazedrones. Niet alleen wordt het bereik groter en kunnen drones steeds meer explosieven meenemen, ook de wijze van positionering en besturing is snel aan het veranderen. De modernste kamikazedrones vliegen geheel automatisch op hun doel af en zijn niet afhankelijk van GPS voor hun positiebepaling. Daardoor zijn ze ook lastig te verstoren.

Een andere belangrijke ontwikkeling is zwermtechnologie. De inzet daarvan maakt het mogelijk dat er letterlijk een zwerm drones op een doel afgaan. De drones kunnen onderling communiceren en hun acties op elkaar afstemmen. Tegenmaatregelen zijn hooguit effectief tegen één of enkele drones: het is echter zeer moeilijk om een volledige zwerm uit te schakelen.

Tot slot is de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) een belangrijke factor. De modernste kamikazedrones zijn in staat om zelfstandig een doel te identificeren, te volgen en uit te schakelen, zonder dat daar nog een mens aan te pas komt. We spreken hierbij ook wel over killerdrones. Combineer AI met zwermtechnologie en je krijgt kamikazedrones die geheel zelfstandig samenwerken en opereren.

Een niet onbelangrijke ontwikkeling tenslotte is het DIY-aspect van kamikazedrones. De ontwikkeling en bouw van drones is allang niet meer voorbehouden aan gespecialiseerde defensiebedrijven. Iedereen met enige zelfbouwervaring kan drones in elkaar zetten, variërend van kleine en wendbare racedrones tot en met grote fixed-wing toestellen. De ‘democratisering van de luchtoorlog’ is een feit: naast militairen kunnen ook burgers kamikazedrones bouwen en inzetten.